به گزارش تحریریه، خبرگزاری چینی The Paper در ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۳ تأکید کرد که سیاست‌های اخیر آمریکا ممکن است روند تحصیل بین‌المللی را تغییر دهد و مسیر دانشگاه‌های معتبر را برای دانشجویان خارجی دشوار کند.

این روزها هم‌زمان با اوج دوره ثبت‌نام ترم پاییز دانشگاه‌های آمریکا است. برای بسیاری از دانشجویان چینی که ایالات متحده را مقصد تحصیلی خود انتخاب کرده‌اند، واقعیتِ احتمال ایجاد مانع در روند صدور ویزا یا تمدید وضعیت اقامتی، مسیر تحصیل را پر از ابهام و دشواری کرده است.

گرچه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در مکالمه تلفنی ماه ژوئن امسال با رئیس‌جمهور چین تأکید کرده بود که واشنگتن از حضور دانشجویان چینی در آمریکا استقبال می‌کند، اما مواضع اخیر دولت ترامپ در قبال ویزای دانشجویان چینی، تضادی آشکار میان «استقبال» و «محدودیت» به‌وجود آورده است. در عمل، پیامدهای این سیاست‌ها مستقیماً بر دوش دانشجویان عادی افتاده است.

شیائو چِن، دانشجوی رشته علوم کامپیوتر در دانشگاه پُردو، به The Paper گفت که در میان دوستانش موارد لغو ویزا یا اخراج مستقیم بسیار اندک بوده، اما نگرانی اصلی برای دانشجویان معمولی این است که پس از بازگشت به چین، در زمان ورود دوباره به آمریکا با مشکل روبه‌رو شوند.

دو دانشجویی که در آمریکا تحصیل می‌کنند و با The Paper گفت‌وگو کرده‌اند، هر دو همین نگرانی را مطرح کردند.

ژائو مینگ‌هاو(赵明昊)، استاد مؤسسه مطالعات بین‌المللی دانشگاه فودان و معاون مرکز مطالعات آمریکا، در گفت‌وگو با The Paper به صراحت اظهار داشت که دولت ترامپ آشکارا مسئله دانشجویان چینی را به‌عنوان یکی از اهرم‌های مهم در بازی قدرت میان پکن و واشنگتن به کار گرفته است.

اظهارات درباره «۶۰۰ هزار دانشجوی چینی» و واقعیت رفتارهای ناعادلانه

بیش از دو ماه پس از آنکه ترامپ در تماس تلفنی میان سران چین و آمریکا بر استقبال از دانشجویان چینی تأکید کرده بود، او بار دیگر لحن خود را عوض کرد.

۲۵ اوت، ترامپ در پاسخ به پرسش خبرنگاران در کاخ سفید گفت که روابط چین و آمریکا بسیار مهم است. او با وجود اینکه شنیده بود در آمریکا برخی معتقدند «نباید اجازه ورود به دانشجویان چینی داده شود»، اظهار داشت «ما اجازه خواهیم داد، این موضوع بسیار مهم است—۶۰۰ هزار دانشجو.» روز بعد، ترامپ در نشست کابینه‌اش دوباره تأکید کرد که حضور دانشجویان چینی در آمریکا برای او «مایه افتخار» است، چرا که به بقای دانشگاه‌های آمریکایی کمک می‌کند.

اما در همین مدت، اقدامات عملی دولت آمریکا کاملاً در تضاد با این اظهارات بوده است.

در ماه مه امسال، وزیر خارجه وقت آمریکا، مارکو روبیو، اعلام کرده بود که ایالات متحده روند لغو برخی ویزاهای دانشجویان چینی را آغاز خواهد کرد؛ از جمله دانشجویانی که در رشته‌های «حساس و کلیدی» تحصیل می‌کنند. او همچنین خواستار آن شد که پیش از اعمال استانداردهای سخت‌گیرانه‌تر در بررسی شبکه‌های اجتماعی، روند مصاحبه‌های جدید برای ویزاهای F، M و J به حالت تعلیق درآید. در همان مقطع، اداره مهاجرت و گمرک (ICE) و برخی دیگر از نهادها نیز مجموعه‌ای از اقدامات سخت‌گیرانه‌تر در زمینه بازرسی و اجرای مقررات را در پیش گرفتند که مستقیماً بر وضعیت اقامتی و برنامه‌های رفت‌وآمد دانشجویان در آمریکا اثر گذاشت. این اقدامات از سوی واشنگتن با عنوان «پیشگیری از نفوذ علمی» و «نیازهای امنیت ملی» توجیه شد.

۲۷ اوت، گوئو جیاکُن، سخنگوی وزارت خارجه چین، در نشست خبری روزانه اظهار داشت که امیدوار است طرف آمریکایی وعده‌های ترامپ را به‌طور واقعی عملی سازد، دست از آزار، بازجویی و اخراج بی‌دلیل دانشجویان چینی بردارد و حقوق مشروع و قانونی آن‌ها را به‌درستی تضمین کند. همچنین، مائو نینگ، دیگر سخنگوی وزارت خارجه چین، در نشست خبری ۲۲ اوت یادآور شد که ایالات متحده در هفته‌های اخیر بارها در قبال دانشجویان چینی که برای تحصیل به آمریکا می‌روند، دست به اقدامات تبعیض‌آمیز، سیاسی و انتخابی زده و آن‌ها را ناعادلانه مورد رفتار قرار داده است.

دو روز پس از آنکه ترامپ از «استقبال ۶۰۰ هزار دانشجوی چینی در آمریکا» سخن گفت، وزارت امنیت داخلی ایالات متحده در تاریخ ۲۷ اوت بیانیه‌ای صادر کرد مبنی بر اینکه دولت ترامپ قصد دارد مقررات جدیدی را وضع کند. بر اساس این مقررات پیشنهادی، برای دانشجویان خارجی و پژوهشگران مهمان مدت زمان مشخصی برای ورود و تمدید اقامت تعیین می‌شود؛ این مدت زمان حداکثر به اندازه طول برنامه تحصیلی یا پژوهشی آنان خواهد بود، اما در مجموع از چهار سال فراتر نخواهد رفت. اگر فردی بخواهد بیشتر از این مدت در آمریکا بماند، باید از «اداره خدمات شهروندی و مهاجرت ایالات متحده» (USCIS) درخواست تمدید کند.

برخی رسانه‌ها یادآور شدند که اگر این مقررات به اجرا درآید، مدت زمان اقامت بخشی از دارندگان ویزای تحصیلی در آمریکا به‌شدت محدود خواهد شد. واکنش جامعه دانشگاهی و نهادهای آموزش بین‌المللی نسبت به این طرح عمدتاً منفی بوده و آن را مانعی تازه در برابر انتخاب آمریکا به‌عنوان مقصد تحصیلی توسط دانشجویان خارجی دانسته‌اند.

شیائو تائو، دانشجوی رشته فیزیک در دانشگاه جورجیا، به The Paper گفت که ممکن است این مقررات پیشنهادی به‌طور مستقیم بر او اثر بگذارد:
«در حال حاضر حتی اگر ویزای من منقضی شود، تا زمانی که در آمریکا بمانم و پس از پایان تحصیل به چین بازگردم، نیازی به تمدید ویزا ندارم. اما اگر این مقررات جدید تصویب شود، ناچار خواهم شد برای تمدید اقدام کنم.»

او پیش‌تر نیز به دلیل طولانی شدن روند بررسی برای تمدید ویزا، نتوانسته بود در ترم پاییز ثبت‌نام کند و مجبور شد در ترم بهار وارد دانشگاه شود. با این حال، هنگام ورود به آمریکا به بهانه اینکه «در ترم پاییز به‌موقع ثبت‌نام نکرده» از کشور اخراج شد. «شاید چون در رشته فیزیک تحصیل می‌کنم، بررسی ویزایم زمان زیادی برد.» شیائو تائو چنین توضیح داد.

ملی‌گرایی تندرو در پسِ شعار «اول آمریکا»

تقریباً هم‌زمان با انتشار بیانیه وزارت امنیت داخلی آمریکا، در تاریخ ۲۸ اوت، وزارت خارجه چین و سفارت‌ها و کنسولگری‌های این کشور در آمریکا با صدور اطلاعیه‌ای، نسبت به بازرسی‌های طولانی، آزار و مزاحمت‌ها و حتی اخراج‌های بی‌دلیل دانشجویان و پژوهشگران چینی از سوی آمریکا هشدار دادند و از آنان خواستند نسبت به خطرات احتمالی سفر تحصیلی به ایالات متحده هوشیار باشند.

از سوی دیگر، اظهارات ترامپ درباره «۶۰۰ هزار دانشجو» خیلی زود واکنش تند محافظه‌کاران آمریکایی را برانگیخت و بیش از پیش شکاف میان ترامپ و پایگاه حامیان شعار «آمریکا را دوباره عظیم کنیم» — MAGA — را آشکار کرد.

مجری شبکه محافظه‌کار فاکس‌نیوز، لورا اینگرم، در برنامه‌ای رو در رو از وزیر بازرگانی آمریکا، هاوارد لوتنیک، پرسید «چطور می‌توان گفت پذیرش ۶۰۰ هزار دانشجوی چینی در آمریکا، به معنای اجرای سیاست اول آمریکا است؟»

لوتنیک در پاسخ استدلال کرد که این اقدام ناشی از «محاسبات عقلانی اقتصادی» است و ادعا کرد که اگر دانشجویان خارجی وجود نداشتند، ۱۵ درصد دانشگاه‌های آمریکا با خطر تعطیلی مواجه می‌شدند.

در برابر مخالفت‌های فزاینده حامیانش، ترامپ نیز دفاع از گسترش صدور ویزای دانشجویان چینی را به مقوله‌ای گسترده‌تر یعنی پیوندهای اقتصادی ربط داد. او اظهار داشت که ایالات متحده «از طریق تعرفه‌ها و سایر اقدامات، درآمد قابل توجهی از چین به دست آورده» و مدعی شد که روابط اقتصادی کنونی آمریکا و چین «به‌مراتب بهتر از دوره بایدن» است.

بر اساس داده‌های انجمن مربیان بین‌المللی (NAFSA)، در سال تحصیلی ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴، دانشجویان بین‌المللی ۴۳.۸ میلیارد دلار به اقتصاد آمریکا کمک کرده‌اند و از ۳۷۸ هزار شغل پشتیبانی کرده‌اند. به عبارت دیگر، هر سه دانشجوی بین‌المللی که وارد آمریکا می‌شوند، به ایجاد یا حفظ یک شغل کمک می‌کنند.

اما این رفت‌وآمد سردرگم دولت ترامپ میان «استقبال» و «محدودیت»، تنها ناشی از دوگانگی شخصیتی ترامپ ــ هم در نمایش سخت‌گیری و هم در توجه به منافع اقتصادی حاصل از دانشجویان خارجی ــ نیست.

ژائو مینگ‌هاو در گفت‌وگو با The Paper توضیح داد که گرچه ترامپ از «استقبال از دانشجویان چینی» سخن گفته، اما این گزاره مرزهای مبهمی دارد: «اینکه کدام دانشجویان چینی مورد استقبال هستند و اجازه تحصیل در چه رشته‌هایی خواهند داشت؟»

به گفته او، واقعیت این است که ترامپ در نخستین دوره ریاست‌جمهوری خود با اجرای «طرح اقدام علیه چین»، عملاً جهت‌گیری سیاست‌های ویزای دانشجویی را آشکار کرده بود: «یعنی کاهش مستمر فرصت‌های تحصیلی دانشجویان چینی در حوزه‌های STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات). این روند به‌ویژه مشهود است. حتی آن دسته از دانشجویان چینی که همین حالا در آمریکا در رشته‌های STEM تحصیل می‌کنند، با محدودیت‌های زیادی از سوی آمریکا روبه‌رو هستند و هیچ نشانه‌ای از کاهش این محدودیت‌ها دیده نمی‌شود.»

در مقابل، حامیان شعار آمریکا را دوباره عظیم کنیم (MAGA) توضیحات اقتصادی ترامپ را قانع‌کننده نمی‌دانند. آن‌ها به موضوعاتی چون رقابت با متقاضیان بومی برای ورود به دانشگاه، سرقت مالکیت فکری و همچنین «مخاطرات امنیت ملی» اشاره کرده و خواستار کاهش سهمیه پذیرش دانشجویان چینی شده‌اند؛ برخی حتی پیشنهاد داده‌اند که این سهمیه به صفر برسد.

چند روز بعد، و مطابق انتظار، کاخ سفید تلاش کرد سخنان ترامپ درباره «۶۰۰ هزار دانشجوی چینی» را پس بگیرد. سخنگوی کاخ سفید در ۲۸ اوت در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز اظهار داشت:
«رئیس‌جمهور ترامپ هرگز پیشنهاد افزایش تعداد ویزاهای دانشجویان چینی را مطرح نکرده است. عدد ۶۰۰ هزار به ویزاهای صادرشده طی دو سال اشاره دارد. این صرفاً ادامه همان سیاست موجود است.»

ژائو مینگ‌هاو خاطرنشان کرد: «اصل اول آمریکا ستون اصلی خط‌مشی‌های کلی ترامپ است که سرشار از گرایش‌های ملی‌گرایانه و حتی آمیخته با مؤلفه‌های نژادپرستانه است.» او افزود که این گرایش در تیم اجرایی ترامپ نیز آشکارا دیده می‌شود؛ برای مثال، استیون میلر، رئیس کارکنان کاخ سفید و از مقام‌های کلیدی مسئول سیاست‌های مهاجرتی، آشکارا دیدگاه‌های نژادپرستانه دارد. آنان طرفدار تکیه بر استعدادهای بومی آمریکا ــ به‌ویژه نیروی متخصص سفیدپوست ــ هستند، نه بهره‌گیری از منابع انسانی بین‌المللی.

محدودیت‌ها به «روندی برگشت‌ناپذیر» تبدیل شده‌اند؛ اوضاع در حال بدتر شدن است

خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داد که اینک هر دو حزب سیاسی اصلی آمریکا در یک موضوع به اجماع رسیده‌اند: دانشگاه‌های ایالات متحده نباید به چین در تربیت نخبگان حوزه‌های حساس همچون رایانش کوانتومی، هوش مصنوعی و صنایع هوافضا کمک کنند.

پیش‌تر، برخی مقام‌های آمریکایی گفته بودند: «ما فقط از دانشجویان چینی در رشته‌هایی مانند ادبیات شکسپیر و علوم سیاسی استقبال می‌کنیم.» از دید ژائو مینگ‌هاو، این سخن رویکرد عمیق‌تر واشنگتن را بازتاب می‌دهد: «آمریکا از یک سو مایل است پذیرش دانشجویان چینی را ادامه دهد تا هم ظرفیت جذب دانشجو در دانشگاه‌هایش حفظ شود و هم از درآمد کلان ناشی از آن‌ها بهره‌مند گردد؛ اما از سوی دیگر، نمی‌خواهد دانشجویان چینی به حوزه‌های اصلی و حساس STEM دسترسی پیدا کنند.»

علاوه بر این، اوضاع ممکن است حتی وخیم‌تر شود، چرا که نشانه‌هایی از گسترش بیشتر دامنه محدودیت‌ها در سیاست‌های آمریکا نسبت به دانشجویان دیده می‌شود.

ژائو مینگ‌هاو در گفت‌وگو با The Paper توضیح داد که این محدودیت‌ها دیگر فقط به حوزه‌های علوم پایه و مهندسی محدود نمی‌شوند، بلکه به رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی نیز سرایت کرده‌اند؛ به‌طوری‌که دانشجویان چینی در این رشته‌ها نیز هنگام بازدید یا تبادل علمی با موانعی مواجه می‌شوند. او افزود که طرف آمریکایی تلاش می‌کند با برجسته کردن «ارتباط دانشجویان چینی با دولت چین»، این موضوع را به یکی از ابعاد اصلی فشار بر پکن تبدیل کند.

خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی در ماه اوت، ماجرای یک دانشجوی چینی را بازتاب داد که هنگام ورود به آمریکا در فرودگاه هیوستون مورد بازجویی و آزار قرار گرفت و در نهایت اخراج شد؛ همچنین به او اعلام گردید که به مدت پنج سال حق ورود به ایالات متحده را نخواهد داشت. نکته قابل توجه آن بود که این دانشجو اصلاً در رشته‌های STEM تحصیل نمی‌کرد، بلکه رشته‌اش فلسفه بود.

ژائو مینگ‌هاو در ادامه به یک روند مهم دیگر اشاره کرد:
«محدودیت‌های اعمال‌شده از سوی ایالت‌های مختلف آمریکا علیه دانشجویان چینی و مبادلات آموزشی میان چین و آمریکا نیز رو به افزایش است و باید آن را بسیار جدی گرفت.» به گفته او، ایالت‌هایی مانند تگزاس و اوهایو قوانین یا مقررات اداری در سطح ایالتی وضع کرده‌اند تا تبادل‌های علمی و فناوری با چین را محدود کنند؛ روندی که در سال‌های اخیر رو به شدت بیشتر داشته است.

از سوی دیگر، دولت ترامپ سیاست ویزای کاری دانشجویان بین‌المللی پس از فارغ‌التحصیلی را نیز تغییر داده و امکان ماندن آنان در آمریکا پس از پایان تحصیل را محدود کرده است. به گزارش بلومبرگ، این اقدام می‌تواند ضربه‌ای جدی به مسیر تأمین نیروی انسانی متخصص در هزاران شرکت آمریکایی وارد کند؛ مسیری که به‌ویژه در حوزه‌های STEM برای بقای آن‌ها حیاتی است.

ژائو مینگ‌هاو در جمع‌بندی گفت:
«محدودیت‌های ایالات متحده علیه دانشجویان چینی و دیگر کشورها به روندی بدل شده که بازگشت‌ناپذیر به نظر می‌رسد.»

«دانشجویان بین‌المللی باهوش‌اند؛ آن‌ها نگاه می‌کنند که فرصت‌های آینده کجا خواهد بود»

سال‌هاست که تحصیل در آمریکا بخشی مهم از تبادلات انسانی و فرهنگی میان چین و ایالات متحده به شمار می‌رود. بنا بر داده‌های «انجمن آموزش بین‌المللی» (IIE)، در سال تحصیلی ۲۰۲۳/۲۴ حدود ۳۰۰ هزار دانشجوی چینی در آمریکا مشغول تحصیل بوده‌اند که بیش از ۳۰ درصد کل دانشجویان بین‌المللی را تشکیل می‌دهند. این گروه نه‌تنها ستون مالی و پژوهشی دانشگاه‌های آمریکا محسوب می‌شوند، بلکه به روابط چین و آمریکا نوعی پیوند اجتماعی نیز تزریق کرده‌اند.

با این حال، امروز مسئله دانشجویان چینی به یکی از مهره‌های بازی دولت ترامپ در مواجهه با چین بدل شده است. هنگامی که ترامپ از اجازه حضور «۶۰۰ هزار دانشجوی چینی» در آمریکا سخن گفت، شبکه بی‌بی‌سی در گزارشی یادآور شد که هم‌زمان با تداوم مذاکرات تجاری میان دو کشور، ترامپ در حال عقب‌نشینی از مواضع سختگیرانه‌ای است که دولت او طی ماه‌های گذشته در این موضوع اتخاذ کرده بود.

ژائو مینگ‌هاو نیز تأکید کرد که دولت ترامپ آشکارا دانشجویان چینی را به‌عنوان یک اهرم فشار در رقابت با پکن در نظر می‌گیرد:
«واشنگتن معتقد است که چین در حوزه‌هایی چون کنترل صادرات و سیاست‌های دانشجویی نیازمند آمریکا است؛ بنابراین ایالات متحده با وضوح تمام می‌کوشد از موضوع دانشجویان به‌عنوان ابزار چانه‌زنی استفاده کند.»

برای دانشجویان چینی، این عدم قطعیت در سیاست‌های ویزای آمریکا مستقیماً بر روند تحصیل و برنامه‌ریزی آینده‌شان اثر می‌گذارد. این اضطراب اکنون در داده‌ها نیز قابل مشاهده است.

بر اساس گزارش بلومبرگ در تاریخ ۱۶ سپتامبر، به‌دنبال تغییرات در سیاست‌های ویزای دانشجویی، شمار دانشجویان چینی که در ماه ژوئیه امسال وارد آمریکا شدند نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۶ درصد کاهش یافته است.

راجیکا بانداری، متخصص آموزش عالی بین‌المللی، پیش‌بینی کرده است که امسال گروه متقاضیان دانشگاه‌های آمریکا شاهد یک تغییر محسوس خواهد بود: چرخش از آمریکا به سمت بریتانیا، اروپا، استرالیا و کانادا. داده‌های «اداره آمار آموزش عالی بریتانیا» نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۴ تعداد دانشجویان چینی که راهی بریتانیا شده‌اند به‌طور چشمگیری افزایش یافته و کانادا و استرالیا نیز به مقاصد محبوب تبدیل شده‌اند.

وزارت آموزش چین نیز در ماه آوریل «کتاب آبی اشتغال دانشجویان بازگشته از خارج ۲۰۲۴» را منتشر کرد که نشان می‌دهد سهم فارغ‌التحصیلان از دانشگاه‌های آمریکای شمالی کاهش یافته و به ۱۶.۳ درصد رسیده است.

با تشدید رقابت و تنش میان چین و آمریکا، ابهام در همکاری‌های آموزشی دو کشور نیز رو به افزایش گذاشته است. به گزارش روزنامه سنگاپوری لیان هه زائو بائو، برخی نهادهای خدمات آموزشی و دانشجویان چینی گفته‌اند که روند پردازش ویزای تحصیلی آمریکا در سال جاری به‌طور آشکار کند و عقب‌افتاده بوده است؛ در این میان، بیشترین آسیب متوجه دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد شده است.

میریام فِلدمن، مدیر اجرایی ائتلاف رؤسای دانشگاه‌ها برای آموزش عالی و مهاجرت (The Presidents' Alliance on Higher Education and Immigration) تأکید کرد که این تغییرات سیاستی تأثیر بازدارنده‌ای بر ثبت‌نام دانشجویان بین‌المللی داشته است. او گفت «دانشجویان بین‌المللی باهوش هستند؛ آن‌ها نگاه می‌کنند که فرصت‌های آینده کجا خواهد بود. بی‌تردید این سیاست‌ها و اقدامات، جذابیت دانشگاه‌های آمریکا را در نگاه آن‌ها کاهش خواهد داد.»

با این حال، شیائو تائو که در رشته فیزیک تحصیل می‌کند، علی‌رغم تمام این ابهام‌ها و پیچیدگی‌های ناشی از مقررات جدید ویزا، همچنان توصیه می‌کند که آمریکا را به‌عنوان مقصد تحصیلی در نظر بگیرند «در حوزه تخصصی من، دانشگاه‌های آمریکا واقعاً دارای برتری‌هایی هستند. علاوه بر این، سبک علمی، روابط استاد و دانشجو، و فضای آموزشی در این کشور ارزش آن را دارد که کسانی که فرصت دارند، تجربه‌اش کنند؛ دست‌کم می‌توانند شناختی واقعی از آن به دست آورند.»

پایان/