به گزارش تحریریه، شِن یی(沈逸)، استاد برجسته روابط بین‌الملل دانشگاه فودان و عضو کمیته مشورتی دیپلماسی سایبری وزارت خارجه چین، در تحلیلی اختصاصی روند تازه مذاکرات مادرید درباره تیک‌تاک را مورد بررسی قرار داد و چارچوب توافق اولیه چین و آمریکا را تشریح کرد.

در تاریخ ۱۴ تا ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۵، هیأت‌های نماینده چین و ایالات متحده در شهر مادرید اسپانیا مذاکرات اقتصادی و تجاری برگزار کردند. دو طرف در خصوص چارچوب کلی توافقی درباره نحوه فعالیت تیک‌تاک، کاهش موانع سرمایه‌گذاری و موضوعات مرتبط به تفاهم اولیه دست یافتند.

در شامگاه ۱۹ سپتامبر، رئیس‌جمهور چین شی جین‌پینگ و رئیس‌جمهور آمریکا دونالد ترامپ مکالمه تلفنی انجام دادند. دو طرف به‌طور صریح و عمیق درباره روابط کنونی چین و آمریکا و موضوعات مورد علاقه مشترک تبادل نظر کرده و برای مرحله بعدی توسعه پایدار روابط راهبردی دستورالعمل‌هایی ارائه دادند.

رهبر چین اظهار داشت که موضع پکن در موضوع تیک‌تاک روشن است: دولت چین به خواست و اراده شرکت‌ها احترام می‌گذارد و خرسند است که شرکت‌ها بر پایه قواعد بازار، مذاکرات تجاری را به‌خوبی پیش ببرند و به راه‌حلی دست یابند که با قوانین و مقررات چین و توازن منافع سازگار باشد. وی همچنین ابراز امیدواری کرد که طرف آمریکایی برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های چینی در آمریکا محیطی باز، عادلانه و غیرتبعیض‌آمیز فراهم کند.

دونالد ترامپ نیز تأکید کرد که واشنگتن مایل است همکاری‌های اقتصادی و تجاری دو کشور را ارتقا دهد و از مذاکرات تیم‌های دو طرف حمایت خواهد کرد تا مسئله تیک‌تاک به‌طور مناسب حل‌وفصل شود.

در شامگاه همان روز و پس از تماس تلفنی سران دو کشور، شرکت بایت‌دنس در بیانیه‌ای اعلام کرد که بر اساس الزامات قوانین چین، کارهای مربوطه را پیش خواهد برد تا شرکت تیک‌تاک آمریکا همچنان بتواند به‌خوبی به کاربران گسترده آمریکایی خدمات ارائه دهد.

اطلاعیه بایت‌دنس [پکن – ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۵، ساعت ۰۰:۲۲]

از رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ و رئیس‌جمهور دونالد ترامپ بابت توجه‌شان به TikTok سپاسگزاریم.
بایت‌دانس طبق الزامات قوانین چین اقدامات لازم را پیش خواهد برد تا شرکت TikTok آمریکا همچنان خدمات شایسته‌ای به کاربران گسترده آمریکایی ارائه دهد.

از روند تحولات یادشده می‌توان به‌روشنی دریافت که توافق چارچوبی مربوط به فعالیت شرکت تیک‌تاک در آمریکا، که در مذاکرات مادرید میان چین و ایالات متحده به دست آمد، اکنون به تأیید بالاترین سطوح رسیده و وارد مرحله آماده‌سازی برای امضا، بررسی و اجرا شده است.

در این مرحله، از آنجا که هیچ‌یک از طرفین جزئیات دقیق مفاد توافق را علنی نکرده‌اند، درباره برخی مسائل کلیدی مربوط به کسب‌وکار تیک‌تاک در آمریکا ــ همچون نحوه تقسیم سهام یا اینکه کنترل الگوریتم در اختیار چه کسی خواهد بود ــ در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی گمانه‌زنی‌های فراوانی شکل گرفته است. این اطلاعات که کیفیت و اعتبار آن‌ها متفاوت بوده و گاه تشخیص صحت و سقم‌شان دشوار است، به‌طور گسترده منتشر شده و همچنان توجه افکار عمومی و محافل مختلف را به خود جلب می‌کند.

بر اساس پیگیری‌های طولانی‌مدت شخصی در این موضوع، و با اتکا به منابع معتبر و مقایسه و تطبیق متقابل داده‌ها، توانسته‌ام به اطلاعاتی نسبتاً دقیق درباره جزئیات یادشده دست یابم. خلاصه این اطلاعات برای آگاهی شما در ادامه ارائه می‌شود:

۱. ابتدا باید تفاوت میان «شرکت امنیت داده‌های تیک‌تاک آمریکا» و «شرکت آمریکایی TikTok زیرمجموعه بایت‌دنس» را فهمید.

در چند سال گذشته، تیک‌تاک آمریکا پروژه‌ای در ایالت تگزاس برای حفاظت از داده‌های کاربران آمریکایی راه‌اندازی کرده بود. در قالب این پروژه، فعالیت‌های مرتبط با امنیت داده‌های تیک‌تاک آمریکا به‌طور انحصاری توسط «شرکت امنیت داده‌های تیک‌تاک آمریکا» (TikTok US Data Security، که در ادامه به اختصار USDS نامیده می‌شود) انجام می‌شد؛ این شرکت به‌طور کامل تحت مالکیت تیک‌تاک آمریکا قرار داشت. در همین حال، سایر شرکت‌های تابعه بایت‌دنس در ایالات متحده مسئول دیگر بخش‌های کسب‌وکار تیک‌تاک آمریکا بودند.

به‌منظور تطبیق با قوانین مرتبط و همچنین پاسخ به برخی نگرانی‌های منطقی طرف آمریکایی در زمینه امنیت داده، تضمین محتوایی و بازرسی نرم‌افزار، بر اساس مذاکرات میان چین و آمریکا، پس از تصویب و امضای توافق چارچوبی، قرار است USDS به یک شرکت سرمایه‌گذاری مشترک (جوینت‌ونچر) در آمریکا تبدیل شود. در این ساختار، سرمایه‌گذاران خارجی وارد خواهند شد و اکثریت سهام و کرسی‌های هیئت‌مدیره را در اختیار خواهند داشت؛ اما بایت‌دنس همچنان بزرگ‌ترین سهام‌دار منفرد باقی خواهد ماند. این شرکت مشترک (USDS) مأموریت خواهد داشت که مسئولیت ذخیره‌سازی و حفاظت از داده‌های کاربران آمریکایی، تضمین امنیت محتوا، بازرسی و تأیید نرم‌افزارها و انتشار آن‌ها، و سایر فعالیت‌های مرتبط در داخل آمریکا را بر عهده بگیرد.

کاخ سفید در تاریخ ۱۹ اوت ۲۰۲۵ حساب رسمی خود در تیک‌تاک را راه‌اندازی کرد.

در عین حال، بایت‌دنس از طریق شرکت آمریکایی تابعه خود همچنان به فعالیت‌های تجاری و سایر عملیات مرتبط (از جمله تجارت الکترونیک، تبلیغات برندها، و فعالیت‌های بازرگانی فرامرزی) ادامه خواهد داد. نکته مهم آن است که «شرکت آمریکایی TikTok زیرمجموعه بایت‌دنس» همچنان صد درصد تحت مالکیت بایت‌دنس (از طریق شرکت جهانی تیک‌تاک) باقی می‌ماند و در این بخش هیچ تغییری ایجاد نشده است.

بایت‌دنس مالکیت حقوق مالکیت فکری (IP) را همچنان در اختیار خواهد داشت و این حقوق را به شرکت آمریکایی (USDS) مجوز (لایسنس) خواهد داد و در مقابل، هزینه حق امتیاز دریافت خواهد کرد.

۲. الگوریتم همچنان در مالکیت بایت‌دنس باقی می‌ماند و فقط برای استفاده به USDS مجوز داده می‌شود

در واقع، این موضوع در کنفرانس خبری پس از مذاکرات مادرید توسط یکی از مسئولان مرتبط در اداره ملی فضای سایبری چین (CAC) به‌طور شفاف بیان شد:

چین و آمریکا بر سر این موضوع به تفاهم اولیه رسیدند که با احترام کامل به خواست شرکت‌ها و قواعد بازار، از طریق شیوه‌هایی همچون واگذاری فعالیت‌های مرتبط با داده‌های کاربران آمریکایی و امنیت محتوای تیک‌تاک به صورت عملیات محول‌شده/واگذاری عملیاتی و اعطای مجوز استفاده از الگوریتم و دیگر حقوق مالکیت فکری، مسئله تیک‌تاک حل‌وفصل شود.

این بیان در حقیقت بسیار روشن است:

بخش اول جمله: درباره فعالیت‌های امنیت داده و امنیت محتوا که بر عهده USDS گذاشته می‌شود، رابطه میان طرفین از جنس «واگذاری عملیاتی» است.

بخش دوم جمله: درباره الگوریتم، سه کلیدواژه مطرح می‌شود: «مالکیت فکری»، «حق استفاده» و «مجوز». در واقع، مقام مسئول چینی تقریباً به‌طور علنی اشاره کرده است که مالکیت فکری الگوریتم تیک‌تاک متعلق به بایت‌دنس خواهد بود و صرفاً از طریق «اعطای مجوز»، حق استفاده به USDS واگذار خواهد شد.

در عین حال، روند «اعطای مجوز» در نهایت تحت اختیار طرف چینی قرار دارد و لازم است از وزارت بازرگانی چین تأییدیه بگیرد. وزارت بازرگانی نیز در تاریخ ۲۰ سپتامبر موضع خود را چنین بیان کرد:

دولت چین به اراده شرکت‌ها احترام می‌گذارد و خرسند است که شرکت‌ها بر پایه قواعد بازار، مذاکرات تجاری را به‌خوبی پیش ببرند و به راه‌حلی دست یابند که با قوانین و مقررات چین و اصل توازن منافع سازگار باشد.

به‌روشنی می‌توان دید که معیارهای اصلی وزارت بازرگانی برای اعطای تأییدیه این است که آیا طرح مطابق قوانین و مقررات چین هست یا خیر، و آیا اصل توازن منافع را بازتاب می‌دهد یا نه. بر اساس اصل «حاکمیت قانون در اداره امور» که دولت چین بر آن پای می‌فشارد، موضوع «اعطای مجوز» الگوریتم تیک‌تاک نیز در چارچوب قوانین و مقرراتی همچون «فهرست فناوری‌های ممنوعه یا محدودشده برای صادرات» مورد بررسی و تأیید قرار خواهد گرفت.

با درک همین دو موضع‌گیری، می‌توان فهمید چرا بایت‌دنس در بیانیه خود پس از تماس تلفنی سران دو کشور به‌طور روشن اعلام کرد که «مطابق الزامات قوانین چین، کارهای مربوطه را پیش خواهد برد.»

این دو جزئیات کلیدی و واقعیات طرح تیک‌تاک نشان می‌دهد که برای کسانی که روند تحولات این ماجرا را از نزدیک دنبال کرده‌اند، توافق چارچوبی کنونی عملاً چیزی جز تأیید و تثبیت همان الگوی عملیاتی موجود تیک‌تاک در آمریکا نیست. همان‌طور که نماینده چین پس از مذاکرات در نشست خبری اشاره کرد، لی چنگ‌گانگ(李成钢) تصریح کرده بود:

چین همواره با سیاسی‌سازی، ابزاری‌سازی و سلاح‌سازی مسائل علمی‌فناوری و اقتصادی‌تجاری مخالف است و هرگز به بهای از دست دادن مواضع اصولی، منافع شرکت‌ها و عدالت و انصاف بین‌المللی برای رسیدن به توافقی تن نخواهد داد. چین قاطعانه از منافع ملی و حقوق قانونی شرکت‌های چینی دفاع خواهد کرد و فرآیند صدور مجوز صادرات فناوری را طبق قوانین و مقررات پیش خواهد برد. در عین حال، دولت چین کاملاً به اراده شرکت‌ها احترام می‌گذارد و از آن‌ها حمایت می‌کند تا بر اساس اصول بازار، مذاکرات تجاری برابر را پیش ببرند.

تصویر: لی چنگ‌گانگ

به وقت محلی ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۵، در مادرید اسپانیا، لی چنگ‌گانگ(李成钢) ــ نماینده مذاکرات بین‌المللی تجارت و معاون وزیر بازرگانی چین ــ به همراه هه یادونگ(何亚东)، سخنگوی وزارت بازرگانی، و وانگ جینگ‌تائو(王京涛)، معاون اداره ملی فضای سایبری چین، در نشست خبری حضور یافتند. در این نشست، چین و آمریکا بر سر دستیابی به تفاهمی چارچوبی برای حل‌وفصل مناسب مسئله تیک‌تاک از طریق همکاری، کاهش موانع سرمایه‌گذاری و تقویت همکاری‌های اقتصادی‌ـ‌تجاری به توافق رسیدند.

این خود نیز نشانه‌ای روشن از عزم راسخ چین برای پافشاری بر حفظ حقوق مشروع خود و دفاع قاطعانه از منافع ملی و حقوق قانونی شرکت‌های چینی در خارج از کشور است. تحلیل عمیق‌تر از طرح تیک‌تاک و مرور روند تحولات این پرونده به‌خوبی نشان می‌دهد که در رقابت پرتحول بازار جهانی، شرکت‌های چینی که تحت فشارهای سیاسی و برخوردهای ناعادلانه قرار می‌گیرند، تنها در صورتی می‌توانند از حقوق قانونی و مشروع خود به‌طور مؤثر دفاع کنند که از پشتوانه‌ای قدرتمند همچون دولت و کشور خود برخوردار باشند.

البته، اجرای نهایی طرح تیک‌تاک، آثار و پیامدهایی فراتر از فعالیت خود این شرکت در ایالات متحده خواهد داشت و می‌تواند اثرات مثبت و مهم‌تری در پی داشته باشد:

کارشناسانی که با موضوع مدیریت داده‌های تیک‌تاک و نحوه پاسخ به دغدغه‌های مشروع در خصوص جریان فرامرزی داده‌ها، حریم خصوصی فردی و امنیت ملی آشنا هستند، به‌خوبی درمی‌یابند که طرح USDS تیک‌تاک شباهت زیادی به طرح پیشین اپل برای سرویس iCloud در چین (یعنی «یون‌شانگ گوئیژو / Guizhou on the Cloud») دارد. در هر دو مدل، داده‌های کاربران کشور میزبان روی سرورهای همان کشور ذخیره می‌شود تا نگرانی‌های امنیتی و حاکمیتی برطرف گردد. اما در جزئیات، طرح USDS تیک‌تاک نوآورانه‌تر است؛ چرا که بایت‌دنس در این ساختار همچنان بزرگ‌ترین سهام‌دار منفرد باقی می‌ماند و در عمل، توازن میان منافع شرکتی، قواعد تجاری و دغدغه‌های امنیت ملی را با رویکردی تازه‌تر برقرار می‌کند.

توافق اخیر بر سر طرح تیک‌تاک در آمریکا و احتمال اجرای مؤثر آن، علاوه بر حل مشکلات خود تیک‌تاک، معنای بزرگ‌تری هم دارد:

این تجربه می‌تواند به شرکت‌های چینی در روند حضور در بازارهای بین‌المللی، در شرایط جدید ژئوپولیتیکی، الگویی نو برای ترکیب امنیت و توسعه ارائه کند. الگویی که هم منافع ملی چین را تضمین می‌کند، هم حقوق قانونی و مشروع شرکت‌ها را در نظر می‌گیرد و هم با الزامات قانونی و مقرراتی کشورهای میزبان هم‌خوانی دارد.

به همین ترتیب می‌توان به‌طور منطقی پیش‌بینی کرد که اگر این مدل در عمل به‌طور کامل آزموده و کارآمدی آن اثبات شود، در آینده نه‌تنها برخی شرکت‌های آمریکایی در مسیر ورود به بازار چین می‌توانند به شکل متقابل از الگوی مشابه بهره گیرند، بلکه در مقیاس جهانی نیز، حکمرانی بر جریان فرامرزی داده‌ها الگویی عملی‌تر و قابل‌اجرا برای خود خواهد یافت.

پایان/