تهران – تحریریه – ابوالفضل ظهره وند در سلسله نوشتارهایی برای موسسه مطالعاتی تحریریه به تشریح نقش اقتصاد به عنوان کالبد روح جمعی می پردازد.
به گزارش
تحریریه، قتصاد اسلامی همانند اقتصادهای کاپیتالیستی و سوسیالیستی واجد مفروضات و الزامات زیستاری است که توجه و فهم دقیق و پایبندی و کاربست انها در روند تصمیمات و طراحیها و مدیریت مناسبات اقتصادی از سوی حاکمیت میتواند جامعه را در شرایط اقتصادی قرار دهد که قطعا تفاوت شکلی و محتوایی با سایر مدلهای اقتصادی تجربه شده خواهد داشت .
🌔 اولین فرض در این رابطه توجه به موضوع مالکیت در تفکر اسلامی است . اینکه مالکیت یک مفهوم اعتباری است و در عالم واقع هیچ نوع رابطه حقیقی میان انسان با انچه که به عنوان مملوک خوانده میشود وجود ندارد و مفهوم حقیقی از مالکیت صرفا و صرفا در رابطه با خداوند تبارک و تعالی با عالم وجود است که تمامی جلوه ای از صفات مبارک ایشان بوده و از این منظر مالک حقیقی ایشان می باشند و موضوع مالکیت در حیات اجتماعی انسانها در واقع حق استفاده از اشیاع است که به انسانها داده شده و از ان تحت عنوان مالکیت یاد می گردد .
🌔 با این فرض تفاوت جوهری در اقتصاد اسلامی با سایر مدلهای اقتصادی روشن میگردد که در اقتصاد کاپیتالیستی سرمایه داران مالک اصلی در اقتصاد میباشند و در سوسیالیزم حزب مالک اصلی در اقتصاد شناخته میشود . هرچند که در هردو با شعار های مالکیت خصوصی و دیگری مالکیت عمومی مردم و مناسبات اقتصادی انها را در چارچوب منافع فرضی خود سامان داده و به پیش می رانند .
🌔 این دونوع رویکرد در قبال مالکیت در صحنه حیات اجماعی قطعا دونوع مسیر و خروجی و منتجه متفاوت را درپی خواهد داشت . در رویکردی که مالکیت را از ان خداوند تبارک و تعالی میداند . مالکی که خود بی نیاز و قادر و ازلی و ابدی است و از موضع رحمانیت و رزاقیتش حق استفاده از هرانچه را که افریده با رعایت ضوابط و الزاماتی به انسانها عطا می نماید و در سایه چنین رویکردی قطعا پدیده ای بنام بهره کشی و استثمار از ذات چنین مالک بی نیازی دور خواهد بود . در حالیکه در دومدل دیگر هر دو مرجع یعنی حزب و سرمایه دار بدلیل نیاز و حرص نامحدود به قدرت و ثروت / استثمار و بهره کشی ذاتی مناسبات اقتصادی خواهد بود که انها بر انسانها حاکم می سازند .
با توسعه شبکه های رسانه ای و فضای مجازی و فروریختن بسیاری از مرزهای قراردادی میان ملتها و نزدیک شدن سطح مطالبات شهروندان دهکده جهانی به سبکها و استانداردهای زندگی مشابه میتوان این ادعا را پذیرفت که جنبه های پوزیتیویستی و عملگرایانه زندگی بشر امروز بمراتب قوی تر و پررنگتر از بشر قرن گذشته و حتی نسبت به قرون گذشته غیر قابل مقایسه میباشد .
🌏 چنین گزاره ای این مطلب را میرساند که بشر امروز با تمایل و حرکت به سمت همسانی و همشکلی بیشتر موجب میگردد تا شهروند امروزی در جنبه های شناختی و معرفتی اتکای بیشتری به تجربه گرایی و محسوسات نسبت به وجوه عقلی و فلسفی داشته باشد ! به عبارتی رفتار و مواضع معرفت شناسانه در بشر امروز از فرم و شکل به سمت محتوی و حقیقت تمایل نشان میدهد .
🌏 این را هم باید خاطر نشان کنم که در تفکر اسلامی پوزیتیویسم و اتکاء صرف به محسوسات نمی تواند منتج به حقیقت شده و جنبه های هستی شناسانه متفکرین را تامین نماید . لاکن در جنبه جامعه سازی و تمدن سازی قطع به یقین این فرم و اشکال برخاسته از وجوه معرفت شناسانه بشری است که عینیت یافته و شهروندان را میتواند از فرم و شکل به سمت محتوی و حقیقت ادراکی نخبگان فکری و مهندسان اجتماعی رهنمون گردد .
🌏 با توجه به ملاحظات فوق ایران به عنوان خاستگاه اندیشه انقلاب اسلامی و با رویکرد استقرار نظام سیاسی ایدیولوژیک خاص خود که در مخالفت اشکار با نظم سیاسی حاکم برجهان قرار دارد / گریزی ندارد تا برای بقاء و پایان بخشیدن به فشارها و تهدیدات پایدار بیرونی / موضع فعال اثباتی یافته و وجوه عینی از ادعای خود را به جهانیان ارایه نماید . به عبارتی میتوان روندهای جاری در فضای بین المللی و توسعه ارتباطات بشری و تقویت وجوه پوزیتویستیک در حیات اجتماعی را بنفع تفکر عدالتخواهانه انقلاب اسلامی ارزیابی نمود / مشروط بر اینکه بتوان مصادیق قابل ارایه از تجربه میدانی از این اندیشه را در شکل جامعه سازی برخاسته از اقامه قسط و عدل در محیط ایرانی را به جهانیان ارایه کرد .
🌏 به دیگر سخن ما به عنوان یک مجموعه ایدیولوژیک اگر نتوانیم روح جمعی خود را که خواستار معنویت در حیات اجتماعی است در کالبدی واحد و قابل قبول برای شهروندان ایرانی در قدم نخست و قابل ارایه و لمس و تکرار پذیر برای جوامع اسلامی به عنوان بخشهای مختلف از امت اسلام در گام بعدی و سپس به جهانیان ارایه نماییم باید گفت قطع به یقین محکوم و محتوم به تلاشی و فروپاشی خواهیم بود . ما گریزی نداریم تا برای حفظ دستاوردهای قابل مباهات این ۳۷ سال مقاومت و تلاش مستمر داشته های خود را در شکل مناسبات اقتصادی مبتنی بر الزامات و قوانین اسلامی ساماندهی کرده و مجدانه وارد عرصه مدل سازی و جامعه سازی شویم .
🌏 چندی پیش حضرت اقا در سخنرانی سالانه در حرم حضرت ثامن الحجج علی ابن موسی الرضا برای چندمین بار ضمن واکاوی موقعیت منطقه ای و بین المللی کشور بر موضوع توجه و تمرکز دولت بر ظرفیتهای اقتصاد ملی تاکید فرمودند و راه حلهایی فوری برای بیرون رفت از مشکلات کنونی در اقتصاد کشور را نیز پیشنهاد دادند . انچه که پیش نیاز در هرنوع اقدام و عمل موثر بمنظور کاربست این راه حلها میباشد و معظم له نیز در فرازی از بیانات خویش اشاره ای گذرا داشتند موضوع رویکرد در قبال مقاوم سازی اقتصاد و برونزا دیدن ان بود .
🌏 بنظر میرسد که در خصوص موضوع رویکرد و نقش و اهمیت ان در قبال فرایند تصمیم سازیها مناسب است تا کمی بر ان تامل بیشتری صورت گیرد . از جنبه روش شناسی در مباحث فلسفی انچه که علت در ایجاد تفاوت در مواضع و جهت گیریهای فردی و بعد جمعی می باشد موضوع رویکرد است که خود ملهم از نوع جهان بینی و تعاریف پذیرفته شده در دستگاه تبیینی مورد اعتقاد انها میباشد که از ان تحت عنوان ایدیولوژی یاد میگردد .
🌏 به عبارتی فرق میان یک سیاست مدار روسی با امریکایی با صهیونیستی با عرب متحجر و یا پان عرب با مسلمان سکولار با ایرانی انقلابی با ایرانی سکولار یا همان اصلاح طلب و …... تمامی متاثر از رویکرد ایشان میباشد و باز انچه که موجب میگردد تا یک سیاستمدار ایرانی سکولار در تعامل و همسویی به یک سیاستمدار امریکایی از ضریب رواداری بالاتری نسبت به یک سیاستمدار هم وطن خود که فردی انقلابی شناخته میشود برخوردار باشد / موضوع میزان نقاط مشترک رویکردی وی با سیاستمدار امریکایی است که علی الظاهر دشمن میباشد و اینکه به رغم هم وطن بودن و داشتن سابقه همکاری با سیاستمدار انقلابی چنین میزان اشتراکی را در مختصات رویکردی خود با وی نمی بیند .
🌏 با توجه به ملاحظات فوق در واقع این ضریب اشتراک رویکردی مقامات سیاسی با طرفهای بیرونی است که میتواند فضای لازم برای نفوذ را در مراکز تصمیم گیری و تصمیم سازی و حتی عملیاتی فراهم نماید و موجب گردد تا فرد مجری همان تصمیم و یا همان اقدامی را بصورت خود اگاه و یا ناخو اگاه انجام دهد که طرف خارجی در پی ان میباشد . هرچه این ضریب اشتراک در دستگاه رویکرد فکری بیشتر باشد این نفوذ قوی تر و باخود اگاهی بالاتری صورت میگیرد تا مرحله ای که فرد به دلیل نیاز به دریافت پوششهای حفاظتی و اطلاعاتی و کلا حمایتی مترصد ان میگردد تا در چارچوب توافق با طرف بیگانه و در مقام مامور وارد عمل شود .
🌏 صرفنظر از ملاحظه فوق اساسا مهمترین عامل در تعیین کارامدی و فرجام اقدامات در دستگاههای حاکمیتی توجه به موضوع رویکرد فکری افراد است . چراکه سیاستهای کلی و راهبردها و سیاستهای اجرایی تمامی ملهم و متاثر از رویکردهای فکری است . هرچه انسجام در مختصات رویکردی افراد منسجم تر و روشن تر باشد فرایند های بعدی که در بالا مورد اشاره قرار گرفت کارامدتر و با نتایج روشنتر و ملموستر همراه خواهند شد .
🌏 در همین ارتباط مشکلات ساختاری و ناکارامدی ملی زمانی ظهور و بروز می یابد که بخشهای حاکمیتی دچار اختلاف رویکردی با نظام سیاسی حاکم شوند . مشابه وضعیت فعلی که به نوعی امتداد همان دوران کارگزاران و اصلاحات و با همان تورش و زاویه اختلافی گذشته میباشد .
🌏 بنظر می رسد تا تصحیح مشکلات رویکردی موجود در درون بخش اجرایی حکومت امکان عملیاتی شدن هیچیک از منویات رهبر معظم انقلاب وجود ندارد و فرجام اقدامات دولت در سایه رویکردهای حاکم بر ان پیرامون موضوعات ملی بهتر از برجام نخواهد بود زیرا چنین فرجامی را عین منافع ملی و دستاوردهای ان را قابل مباهات و افتخار و دریافت نشان میدانند و به همین جهت است که مترصد راه اندازی برجامهای ۲ و ۳ و ۴ میباشند .
بمنظور پیگیری رشته بحث / هدف اینجانب از طرح این موضوع انست که جامعه همچون روح و شخصیت انسان برای دیده شدن و اثرگذاری نیازمند جسم و کالبدی است که در این مورد اقتصاد چنین نقش و وظیفه ای را ایفاء مینماید و بدون چنین کالبدی روح جمعی ما که در ژیوپلیتیک ایران تعریف میشود همواره دچار تشتت و جامانده از مسیر تمدن سازی بوده و در مقابل گرفتار در غم حفظ وحدت داخلی و تامین مایحتاج زندگی و دفع شر اجانب و اذناب داخلی ان خواهد بود .
🌔 و اینکه نحوه اداره جامعه و فرد دو امر کاملا متفاوت است و دینامیسم و قوانین حاکم بر رفتار فردی و جمعی در دوحوزه کاملا متفاوت رفتارشناسی و مدیریتی قرار گرفته و عرصه های بررسی و مطالعاتی جداگانه ای را به خود اختصاص داده و مباحثی چون مهندسی رفتاری و سازمانی و ….. را شامل میشوند .
🌔 برای مثال همانطوریکه افراد متعلق به یک قوم و مذهب و ایین در درون جامعه ایرانی از طریق گروه و تشکل خاص خود هویت جمعی خود را تبارز میدهند همچون تشکل یزدیهای مقیم تهران و یا انجمن کلیمیان ایران و یا …... اقتصاد تنها کالبدی است که این افراد و اقوام و گروههای متفاوت و بعضا متضاد را میتواند از طریق گره زدن منافع و فرصتهای مشترک اقتصادی در کنار هم قرار داده و خروجی مشترکی را در شکل مناسبات اقتصادی مشخص سبب شده و بمنظور حفظ و تداوم منافع و مقابله با تهدیدات اقتصادی مشترک در سطوح ملی و بین المللی در قالب هویت ایرانی در صحنه حاضر و درکنار هم نگهدارد .
🌔 برای ملموس تر شدن بحث انچه که تولید کنندگان یک محصول داخلی مثلا پارچه و یا محصولات دامی اعم از مسلمان و غیر مسلمان ایرانی را میتواند درکنار هم قرار داده و به مقابله بایک تهدید خارجی مثلا تهاجم اقتصادی امریکا در شکل شبکه سازی داخلی برای واردات محصولات مشابه فعال نماید صرفا و صرفا منافع اقتصادی مشترک و در یک کلام کالبد اقتصادی مشترک میان انها میباشد . و یا انچه که این اقوام و گروههای زبانی و مذهبی را میتواند برای مقابله با تهدید سرزمینی به مقابله و مقاومت جانانه وادارد برخورداری از مالکیت بر زمینهای اباد و مستغلات سرمایه ای در ساختار مشخص اقتصادی است والا بیابان و فقر امکان دفاع و مقابله پایدار را فراهم نخواهد ساخت .
🌔 در همین رابطه در سطح اقتصاد جهانی میتوان مصادیق زیادی از حضور ملل گوناگون را به نمایندگی از اقتصادهای ملیشان مشاهده کرد همانند تشکل چینیها در امریکای شمالی و یا بخشهایی از اروپا ازجمله در میلان و یا تشکل هندیها در شرق قاره افریقا و یا لبنانیها در غرب افریقا و یا امریکای جنوبی و …. که تمامی با هرنوع عقیده و مذهبی که دارند به عنوان یک پتانسیل موثر برای اقتصاد های ملی خود عمل کرده و بستری برای انتقال کالای ملی به ان مناطق و هم انتقال تکنولوژی به کشور خویش و ….. میباشند . در این رویکرد مهم نیست که فرد چینی معتقد به حزب کمونیست حاکم بر پکن باشد و یا نباشد .یا ان هندی سیک و یا هندو و یا مسلمان باشد / مهم منافع ملی است که منافع و تهدیدات فردی ذیل ان تعریف شده و تحقق می یابد .
🌏 بنظر اینجانب بزرگترین تهدید و خطر علیه امنیت ملی و حتی وحدت سرزمینی ما تداوم وضعیت بی شکلی بر قامت تفکر جمعی ما می باشد که در فضای بین المللی به عنوان یک نظام سیاسی – ایدیولوژیک انقلابی شناخته میشویم . زیرا هراندیشه ایدیولوژیک که ادعای جامعه سازی و مدل سازی در برابر مدلهای رایج را داشته باشد قطعا واجد مکتب اقتصادی است که ماموریتش بر تحقق و عینی سازی اهداف و ارمانهای ان اندیشه استقرار دارد .
🌏 نکته درخور و قابل توجه دراین رابطه انست که طی ۳۷ سال گذشته و به رغم مطرح بودن تفکر انقلاب اسلامی در نظام بین الملل به عنوان تنها قطب مقاومت در برابر یک جانبه گرایی استکبار هرگز سووال نشده و نمی شود که یک چنین زیستار ( پارادایم ) جایگزینی در برابر لیبرالیسم اقتصادی و هژمونی کانونهای زرسالار جهانی واجد چه رهاورد از شیوه حکومتداری و مکتب اقتصادی است ؟
🌏 خطر و تهدید جدی تری که جامعه انقلابی ما را درسایه چنین شرایط گازی شکل تهدید مینماید پوسته ای شدن و به دنبال ان قطبی شدن در محیط داخل میباشد . کافی است مروری داشته باشیم بر محتوای مباحث رایج در فضای رسانه ای و خصوصا فضاهای مجازی ! خبری پخش می شود پیرامون سفر برخی مقامات به کیش . درکمتر از یکساعت هزاران بازدید کننده از این خبر ثبت شد و همه درپی ان بودند که در کیش چه خبر است ؟ و در مقابل وقتی مطلب در مورد الزامات زیستاری ارایه میشود عنوان میکنند که لطفا ساده نویسی را رعایت نمایید ! این همان خطر پوسته ای شدن جامعه نخبگانی است و حاصلش همان میشود که بخشی از همین نخبگان برای ازدست دادن دستاورد ۳۷ سال مقاومت ملی در برابر استکبار و دادن درغلطان و نگرفتن اب نبات ! بزرگداشت برپا میکنند و نشان افتخار به سینه میچسبانند !
🌏 درصورتیکه امروزه نخبگان یک چنین جامعه انقلابی باید بتوانند به عنوان مرجع برای نخبگان سایر جوامع در عرصه های مقاومت جهانی درمقام عرضه کننده تیوریهای حاصل از نتایج ۳۷ سال تجربه موفق از مقاومت در برابر استکبار در مقام پاسخگو ظهور و بروز داشته باشند .
🌏 بنظر میرسد علت چنین وضعیتی تنزل مطالبات نخبگانی از سطح مطالبات حضرت امام ( ره ) و رهبری معظم انقلاب باشد . برای مثال امام راحل در صحیفه نور جلد ۱۲ ص ۱۴۸ میفرمایند ؛ هرکس در هر مقام که خیال سازش با شرق و غرب را داشت بی محابا و بدون هیچ ملاحظه ای او را از صفحه روزگار براندازید !
🌏 بنابراین اگر سطح مطالبات نخبگانی ما در چنین طرازی استوار می بود ایا شکل و جهت تحولات میتوانست اینگونه که در جامعه ما اتفاق افتاده و پیش میرود باشد ؟ قطعا در سایه کمرنگ شدن مطالبات انقلابی است که باید دریافت اخباری مانند کیش را امری عادی ارزیابی کرد زیرا در کیش همان میگذرد که در سعد اباد و لتیان جریان دارد .
ادامه دارد....
نظر شما