به گزارش تحریریه، ایرنا به نقل از اندیشکده «موسسه خاورمیانه» (Middle East Institute) در گزارشی نوشت: هفته‌های پیش رو می‌تواند در تلاش طولانی اروپا برای مقابله با برنامه هسته‌ای ایران سرنوشت‌ساز باشد. در ۲۸ اوت (۶ شهریور)، بریتانیا، فرانسه و آلمان موسوم به کشورهای «E۳» اعلام کردند که سازوکار «اسنپ‌بک» یا همان بازگشت خودکار تحریم‌ها ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد را فعال خواهند کرد. این اقدام، به شکل رسمی روند ۳۰ روزه‌ای را آغاز می‌کند که احتمال می‌رود به بازگرداندن کامل تمامی تحریم‌های سازمان ملل متحد که تحت توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران موسوم به برجام لغو شده بود، منجر شود. این تصمیم که بی‌درنگ از سوی ایالات متحده تأیید شد، نشانه‌ای از تشدید قابل‌توجه تلاش اروپا برای مقابله با تهران و همزمان حاکی از تمایل به هماهنگی نزدیک‌تر اروپا با واشنگتن و کاهش خطر ورود به چرخه‌ای تازه از درگیری هاست.

اهرم اروپا زودگذر است، در ۱۸ اکتبر (۲۶ مهر)، ظرفیت حقوقی تروئیکا برای فعال کردن یک‌جانبه اسنپ‌بک منقضی می‌شود و همان اندک ابزار رویه‌ای باقی‌مانده نیز از میان خواهد رفت. نتیجه این روند ۳۰ روزه می‌تواند تعیین کند که آیا ایران در چارچوب معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) باقی خواهند ماند یا خیر.

تصمیم تروئیکا با حمایت فوری واشنگتن روبه‌رو شد، «مارکو روبیو» وزیر امور خارجهٔ آمریکا، این اقدام را ستود و تأکید کرد که ایالات متحده «برای تعامل مستقیم با ایران در جهت دستیابی به راه‌حلی پایدار و مسالمت‌آمیز برای مسئله هسته‌ای ایران آماده است». این موضع نشان‌دهنده تلاش اروپا برای نزدیکی به آمریکا است؛ هم به‌منظور جلوگیری از بهره‌برداری ایران از شکاف‌های فراآتلانتیک و هم برای اطمینان از آنکه افزایش فشارها به دور جدیدی از درگیری منجر نشود.

در مرکز این ماجرا، یک سازوکار حقوقی قدرتمند قرار دارد. قطعنامه ۲۲۳۱ که برجام را در سال ۲۰۱۵ رسمیت بخشید، به هر دولت عضو اجازه می‌دهد ایران را به «نقض جدی تعهدات» متهم کند. پس از چنین اعلامی، موضوع به شورای امنیت ارجاع می‌شود و شمارش معکوس ۳۰ روزه آغاز می‌گردد: مگر آنکه اعضا قطعنامهٔ تازه‌ای برای ادامه تعلیق تحریم‌ها تصویب کنند، تمامی تحریم‌های لغوشده خودکار بازمی‌گردند. این سازوکار در عمل امکان وتوی روسیه یا چین را دور می‌زند.

اثرات نمادین اجرای اسنپ بک شاید بسیار پررنگ‌تر از نتایج مادی آن باشد؛ چراکه خلأهای ساختاری در اجرای تحریم‌ها، به‌ویژه از سوی آمریکا، همچنان باقی است.

با فعال شدن اسنپ‌بک، ۶ قطعنامه پیشین (۲۰۰۶-۲۰۱۰) احیا خواهد شد که شامل بازگشت تحریم تسلیحاتی، ممنوعیت فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک و محدودیت‌های گسترده مالی می‌شود. اثرات نمادین اجرای اسنپ بک شاید بسیار پررنگ‌تر از نتایج مادی آن باشد؛ چراکه خلأهای ساختاری در اجرای تحریم‌ها، به‌ویژه از سوی آمریکا، همچنان باقی است. همین مسئله به ایران اجازه داده با وجود تحریم‌های اسمی، صادرات قابل‌توجه نفت به چین را ادامه دهد. آمارهای اخیر نشان می‌دهد صادرات نفت خام ایران به چین در ژوئن ۲۰۲۵ به رکورد یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است. ایالات متحده بارها روی کاغذ از اجرای سختگیرانه سخن گفته اما در عمل اقدام محدودی انجام داده است. در ژوئن ۲۰۲۵، مقام‌های آمریکایی اذعان کردند که با وجود سر و صدای رسانه‌ای، هزینهٔ معناداری به چین یا عراق بابت ادامه تجارت با ایران تحمیل نکرده‌اند.

اعلامیه تروئیکا ماه سپتامبر را به پنجرهٔ حیاتی اقدام بدل می‌کند. دو ضرب‌الاجل این تصمیم را هدایت می‌کنند، نخست، مهلت اسنپ‌بک در ۱۸ اکتبر پایان می‌یابد؛ پس از آن هر تلاشی برای بازگرداندن تحریم‌ها نیازمند رأی‌گیری تازه در شورای امنیت خواهد بود که در معرض وتوی روسیه یا چین است. دوم، اروپایی‌ها سپتامبر را «زمان طلایی» می‌دانند، زیرا کره جنوبی ریاست شورای امنیت را بر عهده دارد و فضایی بی‌طرف فراهم می‌کند. در اکتبر، ریاست به روسیه می‌رسد و هر حرکت آتی را دشوارتر می‌سازد. بنابراین نشست‌های ژنو از ۲ سپتامبر به‌عنوان آخرین فرصت عملی برای یافتن راهکار دیپلماتیک پیش از قطعی‌شدن اسنپ‌بک دیده می‌شوند.

گروه بحران بین‌المللی گزارش داده که تروئیکا یک بار پیشنهاد تمدید ۶ ماهه مهلت اسنپ‌بک را مطرح کرد، مشروط به آنکه ایران نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را ازسر بگیرد و درباره ذخایر اورانیوم توضیح دهد؛ اما تهران این پیشنهاد را رد کرد. هرچند کشورهای اروپایی همچنان برای تأخیر محدود و مشروط انعطاف دارند، اما اعلام عمومی فعال‌سازی اسنپ‌بک نشان می‌دهد که اروپا آماده است اجرای فشار را بر صبر ترجیح دهد.

مقام‌های ایرانی اساساً مشروعیت اقدام اروپا برای فعال‌سازی اسنپ‌بک را رد می‌کنند. ابراهیم عزیزی، رئیس کمیسیون امنیت مجلس، آن را «فاقد اعتبار حقوقی علیه ایران» دانست. علیرضا سلیمی، نماینده مجلس نیز هشدار داد که تهران حتی ممکن است از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای موسوم به ان‌پی‌تی (NPT) خارج شود. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، آن را معادل «تهاجم نظامی» خواند.

کارایی اسنپ‌بک بیش از آنکه به بازاعمال قانونی تحریم‌ها وابسته باشد، به توانایی اروپا و واشنگتن در اجرای واقعی آن بستگی دارد؛ آزمونی که تعیین می‌کند تهران این گام را تهدیدی واقعی تلقی کند یا صرفاً نمادین.

حتی اگر اسنپ‌بک تمام تحریم‌های پیشین سازمان ملل متحد را احیا کند، اثر عملی آن قطعی نیست، اجرای تحریم‌ها همواره نامنسجم بوده است: آمریکا خود صادرات حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز نفت ایران به چین را تحمل کرده و اقدامی جدی علیه واردات گاز و برق ایران به عراق نکرده است. این سابقه تردید ایجاد می‌کند که اقدام اروپا بتواند فشار کاملی ایجاد کند. تهران نیز روزبه‌روز در تاب‌آوری برابر تحریم‌ها کارآزموده‌تر شده است. اتکا به خریداران چینی، کانال‌های مالی موازی و تجارت تهاتری منطقه‌ای، محدودیت‌های غرب را بی‌اثر کرده است.

کارایی اسنپ‌بک بیش از آنکه به بازاعمال قانونی تحریم‌ها وابسته باشد، به توانایی اروپا و واشنگتن در اجرای واقعی آن بستگی دارد؛ آزمونی که تعیین می‌کند تهران این گام را تهدیدی واقعی تلقی کند یا صرفاً نمادین.

از نگاه تهران، اعتبار اروپا زمانی از میان رفت که آمریکا در ۲۰۱۸ یک‌جانبه از برجام خارج شد و اروپا نتوانست منافع اقتصادی وعده‌داده‌شده را فراهم کند. بنابراین مقام‌های ایرانی می‌گویند اروپا اکنون اسنپ‌بک را در دست دارد، در حالی رفع تحریم‌ها و تضمین‌های امنیتی در دستان واشنگتن است. ایران که می‌داند تحریم‌ها ممکن است ناپیوسته اجرا شوند، این نکته را در پاسخ خود لحاظ می‌کند.

روسیه نیز پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای تمدید ۶ ماهه مهلت ارائه کرده، مشروط به آنکه ایران حرکت‌هایی به سمت پایبندی نسبی نشان دهد؛ اقدامی برای حمایت از متحد خود و ایجاد اخلال در وحدت غرب؛ اما به طراحی خودکار اسنپ‌بک اجازهٔ وتو نمی‌دهد و روسیه تنها می‌تواند تأخیر ایجاد کند.

یک مسیر باریک باقی می‌ماند، اجرای مرحله‌ای به‌جای پایبندی کامل فوری. به‌جای مطالبه شفافیت کامل از همان ابتدا اروپا می‌تواند نقشه راهی تدریجی پیشنهاد کند. در این رویکرد، ایران گام‌های محدود و قابل بازگشتی برای احیای نظارت نسبی آژانس برمی‌دارد و در مقابل، تروئیکا از شورای امنیت زمان می‌خرد و با واشنگتن هماهنگ می‌شود. موضوع حساس ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی به مراحل بعدی موکول می‌شود تا هم اهرم چانه‌زنی حفظ شود و هم محاسبه تهران مبنی بر ناقص بودن اجرای تحریم‌ها لحاظ گردد.

این نقشه راه مرحله‌ای بازتاب‌دهنده از چالش اصلی معضل اجرای تحریم‌هاست، ایجاد توازن میان مطالبهٔ تضمین‌های آمریکا از سوی ایران، نیاز اروپا به راستی‌آزمایی و قدرت محدود تحریم‌های اسنپ‌بک. بدون چنین سازشی، محتمل‌ترین نتیجه برخورد مستقیم با تحریم‌ها خواهد بود که تهران را به خروج از ان‌پی‌تی و فروپاشی همان چارچوب شکنندهٔ منع اشاعه باقی‌مانده سوق خواهد داد.

با فعال شدن رسمی اسنپ‌بک، محاسبه از «امکان» به «اقدام» تغییر کرده است. اروپا با یک دوراهی مواجه است، اجرای تحریم‌ها و خطر تحریک ایران به خروج از ان‌پی‌تی، یا تلاش برای راهکاری دیپلماتیک در آخرین لحظه، حتی با بسته‌شدن پنجره اهرم یک‌جانبه در اکتبر.

هفته‌های پیش رو توانایی اروپا را برای ترجمهٔ قدرت حقوقی به اهرم واقعی می‌آزمایند. موفقیت نه‌تنها به فعال‌سازی اسنپ‌بک، بلکه به اجرای معتبر آن با همکاری واشنگتن و مدیریت بن‌بست‌های ژئوپلیتیک بستگی دارد. اینکه قمار اروپا به نتیجه برسد یا دیپلماسی هنوز بتواند از تقابل کامل جلوگیری کند، تعیین خواهد کرد که آیندهٔ منع اشاعه چه خواهد شد و آیا اروپا به‌عنوان بازیگری راهبردی اعتبار خواهد یافت یا نه.

پایان/