به گزارش تحریریه، روزنامه گوانگمینگ چین(光明日报)، در تحلیلی مفصل، با تمرکز بر بحران غزه، روند تقابل فزاینده ترکیه و اسرائیل و پیامدهای منطقهای و بینالمللی آن را مورد بررسی قرار داده است.
در ۲۹ نوامبر، وزارت بهداشت نوار غزه فلسطین با انتشار بیانیهای اعلام کرد که از زمان آغاز دور جدید درگیریهای فلسطین و اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۳، عملیات نظامی اسرائیل در نوار غزه موجب کشتهشدن ۷۰ هزار و ۱۰۰ نفر و زخمیشدن بیش از ۱۷۰ هزار نفر شده است. در این بیانیه آمده است که از زمان اجراییشدن توافق آتشبس مرحله نخست غزه در ماه اکتبر، حملات ارتش اسرائیل ۳۵۴ کشته و ۹۰۶ زخمی برجای گذاشته است.
ترکیه: «در جستجوی عدالت»
در هفتههای اخیر، ترکیه بهطور مداوم و با لحنی تند، اسرائیل را بهدلیل استفاده بیرویه از خشونت علیه فلسطینیان محکوم کرده و خشم شدید خود را از تداوم حملات ارتش اسرائیل به اهداف غیرنظامی ابراز داشته است.
آنکارا اسرائیل را «کشوری تمامعیار تروریستی» خوانده و این کشور را متهم کرده است که اقدامات تجاوزکارانهاش روند توسعه فلسطین را ۷۰ سال به عقب رانده است. ترکیه همچنین از همه کشورها خواسته است کمکهای بشردوستانه به مردم فلسطین در غزه ارائه دهند و از جامعه بینالمللی خواسته موضعی قاطع و یکپارچه اتخاذ کرده و بهطور جدی جنایات علیه بشریت را پیگیری کند.
رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه، حتی در دیدار با صدراعظم آلمان، مرتس، بهطور رو در رو پرسید: «چرا آلمان نسبت به آنچه اسرائیل انجام میدهد چشم خود را بسته است؟»
با هدایت دولت، دادستانی کل استانبول در ۷ نوامبر به اتهام «نسلکشی» برای ۳۷ تن از مقامات سیاسی و نظامی اسرائیل―از جمله بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر، یسرائیل کاتس، وزیر دفاع، ایتامار بنگویر، وزیر امنیت ملی، و اِیال زَمیر، رئیس ستاد کل ارتش اسرائیل―درخواست صدور حکم بازداشت فرامرزی صادر کرد.
این اقدام باعث شد ترکیه به نخستین کنشگر دولتی در جهان تبدیل شود که علیه نخستوزیر اسرائیل حکم بازداشت صادر میکند و همچنین جدیدترین داوری قضایی جامعه بینالمللی علیه مقامات ارشد اسرائیل پس از طرح اتهام جنایات جنگی از سوی دیوان کیفری بینالمللی علیه نتانیاهو و وزیر دفاع پیشین، گالانت، در نوامبر سال گذشته به شمار میرود.
ترکیه اقدامات خود را بهعنوان اجرای عملی و تکمیل تصمیمات مرتبط دیوان کیفری بینالمللی توجیه کرده و اعلام کرده است که در ادامه، علیه مقامات اسرائیلی در دادگاههای بینالمللی، شکایتهای مشخصی درباره اتهام نسلکشی مطرح خواهد کرد.
هرچند این اقدام از نظر اجرایی بیش از آنکه عملی باشد، جنبهای نمادین دارد، اما بیتردید توجه گستردهای را به خود جلب کرده است.
در پی این اقدام، قدرت فراخوان و نفوذ ترکیه در خاورمیانه و حتی در جهان اسلام افزایش یافته و بسیاری از رسانههای محلی با حسرت نوشتهاند: «اگر جهان عرب و اسلام میتوانست مانند ترکیه چنین موضع قاطع و سختی اتخاذ کند، چه جای نگرانی از مهار جسارت اسرائیل بود؟» در همین راستا، اردوغان نیز بهعنوان نماد کسی که برای ستمدیدگان احقاق عدالت میکند مورد توجه قرار گرفته است.
اسرائیل: «هرگز اجازه نخواهیم داد نیروهای ترکیه حضور پیدا کنند»
در برابر موج محکومیتها و انتقادهای ترکیه، وزیر خارجه اسرائیل، گیدون سعار، بلافاصله در شبکههای اجتماعی واکنش تندی نشان داد و با لحنی تمسخرآمیز، اقدامات قضایی ترکیه را «نمایش تبلیغاتی» و «نمایش سیاسی» خواند و آن را نقض شدید حاکمیت اسرائیل توصیف کرد.
دفتر نخستوزیری اسرائیل نیز بهسرعت با صدور بیانیهای در پی آن، ترکیه را به نادیدهگرفتن حقوق بینالملل متهم کرد و سوگند خورد که «هرگز اجازه نخواهد داد مقامات اسرائیلی در معرض آزار و پیگرد سیاسیِ خودسرانه قرار گیرند».
جریانهای راست افراطی در اسرائیل حتی پا را فراتر گذاشتند. ایتامار بنگویر در یک سخنرانی علنی در ۱۵ نوامبر، آشکارا هویت ملی فلسطینیان ساکن اسرائیل را انکار کرد و آنان را «مهاجران خارجیِ منتقلشده از کشورهای عربی» نامید و همزمان فلسطینیان را به ایجاد ترور، قتل و خشونت در خاک اسرائیل متهم ساخت.
دو روز بعد، در ۱۷ نوامبر، بنگویر در نشست حزب «عوتسما یهودیت» (قدرت یهود) پا را از این هم فراتر گذاشت و مقامات تشکیلات خودگردان فلسطین را مستقیماً «تروریست» خواند و با سخنانی جنجالی اعلام کرد: اگر سازمان ملل به پیشبرد روند بهرسمیتشناختن دولت فلسطین ادامه دهد، دولت اسرائیل باید دستور حذف هدفمند این مقامات را صادر کند.
در قبال اهداف راهبردی ترکیه برای نقشآفرینی در غزه، اسرائیل بدون هیچگونه پردهپوشی کارت قرمز خود را بهصراحت نشان داد و رسماً اعلام کرد که تحت هیچ عنوانی حضور نیروهای نظامی ترکیه در غزه را نخواهد پذیرفت؛ اقدامی که عملاً راه مشارکت ترکیه در نیروی بینالمللی تثبیتکننده اوضاع را تقریباً بهطور کامل مسدود میکند.
شورای امنیت سازمان ملل در ۱۷ نوامبر قطعنامه شماره ۲۸۰۳ را به تصویب رساند که به کشورهای عضو سازمان ملل اجازه میدهد با هماهنگی کمیسیون صلح، یک نیروی بینالمللی موقت برای ثباتبخشی به غزه تشکیل دهند. مأموریتهای این نیرو شامل تأمین امنیت مرزهای غزه، تثبیت محیط امنیتی از طریق خلع سلاح، حفاظت از غیرنظامیان و تضمین بازبودن گذرگاههای بشردوستانه است.
در واکنش به این تحولات، سخنگوی دفتر نخستوزیری اسرائیل صراحتاً اعلام کرد: «در هیچ شرایطی اجازه نخواهیم داد نیروهای ترکیه در مرزهای اسرائیل حضور داشته باشند.»
در همین حال، روزنامه جریان اصلی اسرائیل، هاآرتص، در مقالهای نوشت: «(ترکیه) توجه داشته باش؛ تو به هدف بعدی اسرائیل تبدیل شدهای»، و بهطور آشکار فاش کرد که ترکیه مدتهاست از سوی تلآویو در فهرست دشمنان بالقوه قرار گرفته و همه گزینههای سیاستی، از جمله توسل به ابزار نظامی، هماکنون روی میز کار بنیامین نتانیاهو قرار دارد.
در ۲۳ نوامبر، نتانیاهو در نشست کابینه موضع خود را حتی صریحتر بیان کرد و گفت: «اسرائیل در سیاستهای امنیتی خود از استقلال مطلق برخوردار است و هرگز از هیچ نیروی خارجی دستور نخواهد گرفت و برای از میان برداشتن تهدیدات پیرامونی و دفاع از امنیت ملی، هر اقدام لازم و ضروری را انجام خواهد داد».
در واکنش به این سخنان تهدیدآمیز از راه دور اسرائیل، یاشار گولر، وزیر دفاع ترکیه، اعلام کرد: «ترکیه یکی از معدود کشورهای جهان است که از تجربه مستمر نبردهای واقعی برخوردار است» و تأکید کرد که «برای تضمین امنیت ملی و صلح و ثبات منطقهای، مبارزه ما با هرگونه تروریسم بدون هیچگونه مصالحهای ادامه خواهد یافت».
هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، نیز با موضعی تند و متقابل پاسخ داد: «در صورت مواجهه با تهدید یا تحریک، ترکیه حق اقدام پیشدستانه را برای خود محفوظ میداند».
از کشتی نیکوکاری تا کتیبه سیلوان
برای افزایش اهرمهای چانهزنی و توان بازدارندگی خود در تقابل با اسرائیل، دولت ترکیه بهطور آشکار سطح هماهنگی راهبردی خود را با متحدان منطقهای همچون مصر و قطر افزایش داده است.
در ۲۵ نوامبر، ابراهیم کالین، رئیس سازمان اطلاعات ملی ترکیه، شخصاً به قاهره، پایتخت مصر، سفر کرد و با رؤسای دستگاههای اطلاعاتی قطر و مصر نشستی سهجانبه برگزار کرد. محور اصلی این گفتوگوها «ترغیب ایالات متحده به مداخله برای مهار تخلفات ارتش اسرائیل و تضمین تداوم اجرای توافق آتشبس» عنوان شده است.
همزمان، دولت ترکیه بهصراحت اعلام کرده است که با وجود کارشکنیهای گسترده اسرائیل در مسیر کمکهای بشردوستانه بینالمللی، آنکارا به ارسال اقلام امدادی به نوار غزه ادامه خواهد داد.
بنا بر گزارشها، هجدهمین کشتی نیکوکاری هلالاحمر ترکیه به بندر العریش مصر رسیده است. این کشتی حامل ۸۰۰ تُن مواد غذایی، پتو و دیگر اقلام ضروری برای زندگی در فصل زمستان است که قرار است در مرحله بعد به غزه منتقل شود. این نهاد همچنین اعلام کرده است که روزانه ۳۵ هزار وعده نوشیدنی گرم و غذای گرم در اختیار ساکنان غزه قرار خواهد داد.
تنش شدید میان ترکیه و اسرائیل تنها به حوزههای سیاسی، دیپلماتیک و دفاعی محدود نمانده، بلکه به عرصههای تاریخ فرهنگی و پژوهشهای دانشگاهی نیز کشیده شده است. ترکیه بارها تأکید کرده که هرگز کتیبه سیلوان―اثری که برای یهودیان از اهمیت ویژهای برخوردار است―را به اسرائیل تحویل نخواهد داد. رجب طیب اردوغان پیشتر با لحنی تحقیرآمیز گفته بود: «ما حتی یک سنگریزه از بیت المقدس را هم به آنها نخواهیم داد».
کتیبه سیلوان که اکنون در موزه باستانشناسی استانبول نگهداری میشود، قدمتی در حدود ۲۷۰۰ سال دارد. متن این کتیبه به زبان عبری باستان نوشته شده و فرایند حفر تونل انتقال آب در بیت المقدس در قرن هشتم پیش از میلاد را ثبت کرده است؛ تونلی که طی آن یهودیان باستان با شکافتن صخرهها، آب چشمهای خارج از شهر را به حوض سیلوان در داخل شهر بیت المقدس هدایت کردند. این اثر یکی از یافتههای باستانشناسی مهمی بهشمار میرود که حضور نیاکان یهودیان در بیت المقدس را اثبات میکند و اسرائیل سالهاست خواستار بازگرداندن آن از سوی ترکیه است.
در دهه ۱۸۸۰ میلادی، این کتیبه درون تونلی در بیت المقدس کشف شد؛ در دورانی که فلسطین هنوز بخشی از قلمرو امپراتوری عثمانی بود. پس از کشف، کتیبه مستقیماً به قسطنطنیه (استانبول امروزی) منتقل شد. در ماه سپتامبر امسال، بنیامین نتانیاهو حتی در یکی از محوطههای باستانشناسی سیلوان سخنرانی کرد و این کتیبه را پس از طومارهای بحرالمیت، یکی از مهمترین اکتشافات باستانشناسی خواند و آن را «شاهد تاریخی کلیدی برای حاکمیت یهودیان بر بیت المقدس» توصیف کرد.
در مقابل، موضع اردوغان کاملاً صریح است: «بیت المقدس شرافت، کرامت و افتخار همه بشریت و تمامی مسلمانان است» و اسرائیل هیچ دلیلی برای انحصار آن در اختیار ندارد.
ذهنیت دوگانه کاخ سفید
در برابر تشدید تقابل لفظی و سیاسی میان ترکیه و اسرائیل، ایالات متحده بهعنوان طرفی با منافع مستقیم، در موقعیتی دشوار و دوگانه قرار گرفته است:
از یکسو اسرائیل بهعنوان متحد راهبردیِ محوری، سنگبنای سیاست خاورمیانهای آمریکا محسوب میشود و تداوم تضمین امنیت آن برای واشنگتن اجتنابناپذیر است؛ از سوی دیگر، ترکیه بهعنوان یکی از مهمترین پایگاههای پیشرو ناتو و کشوری که کنترل انحصاری تنگههای دریای سیاه را در اختیار دارد، از جایگاهی ژئوپلیتیکی برخوردار است که نمیتوان آن را نادیده گرفت.
از آنجا که هرگونه جانبداری آشکار از یکی از این دو طرف میتواند آرایش راهبردی آمریکا را دستخوش تغییر کند، واشنگتن در تنظیم سیاستهای خود در قبال آنکارا و تلآویو دچار تردید و نوسان شده است.
سفر اکتبری جی.دی. ونس، معاون رئیسجمهور آمریکا، به خاورمیانه بازتاب روشنی از این ذهنیت متناقض کاخ سفید بود: از یکسو، آمریکا با اشتیاق خواهان ایفای نقشی فعالتر و سازنده از سوی ترکیه در میانجیگری بحران غزه است؛ و از سوی دیگر، بهصراحت اعلام میکند که در مسائل مربوط به حاکمیت سرزمینی، فشاری بر بنیامین نتانیاهو وارد نخواهد کرد.
بهوضوح میتوان دید که این رویکرد «هم این را میخواهیم و هم آن را»، که در ظاهر تلاشی برای حفظ توازن و راضینگهداشتن همه طرفهاست، در عمل کمکی به حل ریشهای اختلافات نمیکند و بهطور عینی حتی دو طرف ترکیه و اسرائیل را به اتخاذ مواضع تندتر و جسورانهتر سوق میدهد.
ریشه اصلی تیرگی روابط ترکیه و اسرائیل در رقابت شدید بر سر نفوذ ژئوپلیتیکی در خاورمیانه نهفته است.
ترکیه میکوشد از طریق میانجیگری در بحران غزه، دامنه نفوذ منطقهای خود را گسترش دهد، در حالی که اسرائیل غزه را «منطقه حائل» حیاتی برای امنیت سرزمینی خود میداند و نگران است که روابط نزدیک ترکیه با حماس، امنیت مطلق این کشور را به مخاطره اندازد.
بهدلیل تفاوت بنیادین در مطالبات دو طرف و نیز ضعف ساختاریِ اعتماد متقابل، بروز تعارضهای سیاستی امری اجتنابناپذیر است. اگر روند تقابل ترکیه و اسرائیل همچنان تشدید شود، اکوسیستمِ ژئوپلیتیکیِ از پیش شکننده منطقه، با متغیرها و عدمقطعیتهای بیشتری روبهرو خواهد شد.
در پسِ این جنگ لفظی و جدال از راه دور، تنها در صورتی که غزه به صلح و ثبات واقعی دست یابد، میتوان به شکلگیری یک نقطه عطف اساسی در وضعیت کلی منطقه امیدوار بود.
*متن فوق ترجمه گزارش رسانه چینی است و بیانگر دیدگاه تحریریه نیست
منبع: روزنامه گوانگمینگ
پایان/
نظر شما