به گزارش تحریریه، بار دیگر جنگ تجاری بین ایالات متحده و چین شدت گرفته و پکن در مقابل اقدام واشنگتن مبنی بر ممنوعیت صادرات فناوری نیمه‌ها به چین، از چند هفته قبل جهت حفاظت از منافع امنیت ملی خود، محدودیت‌هایی را برای صادرات محصولات گالیوم و ژرمانیوم که در تراشه‌های رایانه‌ای و سایر قطعات استفاده می شود اعمال می‌کند.

خبرگزاری «رویترز» نوشت، در کل این تصمیم به تلافی محدودیت های ایجاد شده از سوی ایالات متحده در فروش فناوری ها به چین تلقی می شود. حال این نگرانی تشدید شده است که شاید چین در نهایت حتی صادرات مواد دیگر، به ویژه عناصر کمیاب را که پکن بر آن سیطره کامل دارد، هم محدود کند.

چین در سال ۲۰۱۰ نیز به دنبال یک مناقشه ارضی با ژاپن، صادرات عناصر کمیاب به این کشور را محدود کرد و قیمت‌ها را افزایش داد و با اینکار ژاپن را برای یافتن منابع جایگزین به دردسر انداخت. پکن این محدودیت ها به بهانه نگرانی های زیست محیطی اعمال کرد.

حقیقت این است که چین در زمینه عناصر کمیاب زمین دست برتر را دارد و برخی کشورها هم تلاش می کنند تا وابستگی خود به چین برای این مواد را کاهش دهند.

عناصر یا خاک های کمیاب چه هستند و چگونه از آنها استفاده می شود؟

خاک‌های کمیاب گروهی از ۱۷ عنصر هستند که در محصولات های‌تک از لیزر و تجهیزات نظامی گرفته تا آهن‌رباهای موجود در وسایل نقلیه الکتریکی، توربین‌های بادی و لوازم الکترونیکی مصرفی و تلفن های همراه و از جمله آیفون استفاده می‌شوند.

این ۱۷ عنصر عبارتند از: لانتانیم، سریم، پرازئودیمیم، نئودیمیم، پرومتیم، ساماریم، یوروپیوم، گادولینیوم، تربیوم، دیسپروزیم، هولمیوم، اربیوم، تولیوم، ایتربیوم، لوتسیم، اسکاندیم، ایتریم.

چین در زنجیره تامین عناصر کمیاب تا حد زیادی برتری دارد. در زمینه معادن و طبق داده‌های سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده (USGS) در سال ۲۰۲۲، چین ۷۰ درصد از تولید این مواد نادر از معادن جهان را به خود اختصاص داده است و پس از آن ایالات متحده، استرالیا، میانمار و تایلند قرار دارند.

در حزوه فرآوری این مواد نیز، شرکت تحقیقاتی Adamas Intelligence در سال ۲۰۱۹ اعلام کرد که چین حداقل ۸۵ درصد از ظرفیت جهان برای فرآوری سنگ‌ و خاک به عناصر کمیاب را در اختیار دارد. پس از انجام این مرحله تولیدکنندگان کالا می‌توانند از این عناصر استفاده کنند.

در حوزه صادرات اما چین صدور مواد کمیاب را کاهش داده است. داده های گمرک چین نشان می دهند که که این کشور در پنج ماهه اول سال ۲۰۲۳ حدود ۲۰۹۸۷ متریک تن از این عناصر را صادر کرده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴.۴ درصد کاهش داشته است.

در کل سال ۲۰۲۲ هم چین ۴۸۷۲۸ متریک تن مواد کمیاب صادر کرد که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۰.۴ درصد کاهش داشت.

ایالات متحده بیشتر واردات خاک های کمیاب خود را از چین به خود اختصاص داده است اما این وابستگی از سال های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ حدود ۸۰ درصد بود که بین سال های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱ تا ۷۴ درصد کاهش یافته است.

رویترز در پاسخ به این پرسش که کدام کشورها نادرترین ذخایر زمین را دارند، عنوان داشت اطلاعات USGS نشان می‌دهد که چین ۴۴ میلیون تن اکسید خاکی کمیاب (ROE) ذخایر در اختیار دارد که معادل ۳۴ درصد کل ذخایر جهان است.

تخمین زده می شود ویتنام، روسیه و برزیل هر کدام کمی بیش از ۲۰ میلیون تن از این ذخایر داشته باشند. در این فهرست هند ۶.۹ میلیون تن، استرالیا ۴.۲ میلیون تن و ایالات متحده ۲.۳ میلیون تن ذخیره دارند.

در سال ۲۰۱۰ چه اتفاقی افتاد؟

در سال ۲۰۱۰ اما اتفاق تاثیرگذاری رخ داد و چین در جریان اختلاف بر سر جزایر مورد مناقشه، صادرات خاک کمیاب به ژاپن را متوقف کرد. پکن سپس صادرات جهانی مواد کمیاب را محدود و اعلام کرد که این اقدام را در تلاش برای کاهش آلودگی و حفظ منابع انجام می دهد.

ژاپن، اتحادیه اروپا و ایالات متحده اما در سازمان تجارت جهانی این اقدام چین را به چالش کشیدند.

این اتفاقات موجب شد ژاپن، که تقریباً برای تمام خاک‌های کمیاب خود به چین متکی بود، برای کاهش اتکای خود به پکن، تأمین‌کنندگان جایگزینی را پیدا کند. این شرکت استرالیایی در تولیدکننده استرالیایی Lynas (LYC.AX) سرمایه گذاری کرد و سهم واردات خاکی کمیاب خود از چین را تا سال ۲۰۱۸ به ۵۸ درصد کاهش داد.

به اعتقاد کارشناسان در صورت تشدید این جنگ افزایش تولید برای کشورهای دیگر سخت خواهد شد. خاک‌های کمیاب نسبتاً فراوان هستند اما در غلظت‌های کم یافت می‌شوند و معمولاً در مخلوط با یکدیگر یا با عناصر رادیواکتیو مانند اورانیوم و توریم یافت می‌شوند.

ویژگی‌های شیمیایی خاک‌های کمیاب جداسازی آن‌ها از مواد اطراف را دشوار می‌کند و فرایند فرآوری با خود زباله‌های سمی تولید می‌کند.

استانداردهای ضعیف زیست محیطی چین را قادر ساخت تا در دهه های اخیر با کنار زدن تولیدکنندگان غربی از این صنعت تسلط خود را در خاک های کمیاب ایجاد کند.

به همین دلیل در سال های اخیر کشورهای غربی تلاش برای تقویت تولید داخلی مواد معدنی حیاتی از جمله عناصر کمیاب را افزایش داده اند. استرالیا، کانادا، اتحادیه اروپا و ایالات متحده سیاست ها و بسته های حمایتی را برای این بخش های معدنی حیاتی خود تعیین کرده اند.

با اینحال موفقیت غرب چشمگیر نبوده است. برای نمونه شرکت MP Materials مستقر در لاس وگاس، اکسیدهای خاکی کمیاب را در معدن Mountain Pass در کالیفرنیا استخراج می کند، اما آنها مواد معدنی را برای پردازش به نئودیمیم و دیگر فلزات خاکی کمیاب به چین می فرستد، زیرا توانایی فرآوری نهایی در ایالات متحده وجود ندارد.

چند هفته قبل هنگامی که دولت بایدن صدور فناوری به چین را محدود کرد، چین نیز صادرات برخی مواد کمیاب را که به صورت انحصاری در اختیار خود دارد محدودکرد. پس از آن بلومبرگ در این زمینه نوشت، دانشمندان چینی موفق شدند ضربه محکمی به سیاست های آمریکا وارد کنند.

حال یک جنگ پنهان بزرگ بر روی ۱۷ عنصر کمیاب بین چین و آمریکا شروع شده است. بسیاری از این مواد کمیاب برای فناوری های پیشرفته شرکت های آمریکایی حیاتی هستند اما چین کنترل آن ها را در اختیار دارد. همچنین تایوان هم به عنوان شریک واشنگتن در تولید ریزتراشه‌ها که در همه تجهیزات الکترونیکی و برقی بازیگر مهمی است.

در هر صورت در این جنگ تجاری، مواد اولیه این صنعت در اختیار پکن می باشد اما زنجیره تولید، شامل کارخانه‌ها، فناوری‌ها تولید، دستگاه‌های اختصاصی تولید تراشه و گرافیت و .. تحت کنترل آمریکا قرار دارد. اینکه اکنون بلومبرگ خبر می زند دانشمندان چینی موفقیت بزرگی را در مقابل آمریکا به دست آورده اند، احتمالا حکایت از دستیابی پکن به برخی فناوری ها و کاهش نیاز آن به ایالات متحده و شرکت های پیشرو دارد.

کارشناسان همگام با بلومبرگ که به صورت تلویحی از اتمام جنگ نیمه‌هادی‌ها به نفع چین خبر داد سقوط بازار سهام آمریکا را قطعی می دانند. کما اینکه در چند روز گذشته یک اقدام دولت چین موجب شد تا سهام شرکت اپل دچار ضرر ۲۰۰ میلیارد دلاری شود.

پایان/